ناظراقتصاد: ماموریت شبکه کارآفرینی جهانی ساختن اکوسیستم کارآفرینی است. ایده‌ها در اطراف جهان در حال پرواز هستند، و سرمایه به سرعت در اطراف مرزهای ملی در حال حرکت است. کارآفرینان دیگر توسط مرزهای ملی و جغرافیایی محدود نمی‌شوند: استارت‌آپ‌هایی که در آفریقا با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند به دنبال یافتن ارتباطاتی با استارت‌آپ‌هایی هستند که در اروپا و آمریکا فعالیت می‌کنند، سرمایه گذاری مخاطره پذیر نیز قاعدتاً این الگو را پیروی می‌کند و طی دو دهه اخیر، پورتفولیوی سرمایه گذاری جهانی خود را در حال گسترش دادن هستند. یکی از معروف‌ترین و موفق‌ترین اکوسیستم‌های کارآفرینی جهان سیلکون ولی می‌باشد.راز دره سیلیکون در اکوسیستم آن نهفته است ولی این اکوسیستم بنا بر ضرورت‌ها و در یک فرایند تکاملی شکل گرفته است و موجب شده است تا توجه سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نوآور در زمینه‌های فناوری جلب شود و کم‌کم سرمایه‌گذاران جسورانه پدید آمده‌اند و سایر روابط و مناسبات مالی و حقوقی بین صاحبان ایده و فنّاورها و صاحبان سرمایه سامان پیداکرده است. همه این امور و سروسامان گرفتن زیرساخت‌ها و روابط مختلف در یک سیر تکاملی و بر اساس نیازها شکل‌گرفته، توسعه پیداکرده و روزآمد شده است و رفته‌رفته اجزا و مؤلفه‌های مختلفی به آن اضافه‌شده است، مثلاً مراکز رشد و برنامه‌های شتاب‌دهنده نیز در ده، پانزده سال اخیر شکل‌گرفته‌اند و صاحبان ایده زیر چترِ حمایتی مالی و آموزشی در مراکز رشد قرار می‌گیرند تا محصول موردنظر خود را توسعه داده و در صورت موفقیت با جلب سرمایه به توسعه بازار و کامل کردن محصول اقدام کنند. و از این طریق رشد اشتغال و نهایت رشد اقتصادی را برای منطقه و کل کشور فراهم می‌کنند. نمودار شماره(۱) رشد میزان اشتغال در سیلیکون ولی را برای بازه ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۷ نشان می‌دهد. چنان چه در نمودار نیز مشخص است در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱.۶۳۸.۶۹۸ شغل وجود داشته است.
نمودار۱: تعداد کل شغل در سیلیکون ولی(۲۰۱۷-۲۰۱۱)
در حال حاضر نظامِ تقریباً جاافتاده‌ای در اکوسیستم دره سیلیکون شکل‌گرفته است که گردش کارها و فعالیت‌های اقتصاد نوآورانه را سامان می‌دهد. برای این اکوسیستم چهار مرحله به‌قرار زیر می‌توان در نظر گرفت.
مرحله اول: شکل گرفتن ایده
مرحله اول در اکوسیستم، شکل گرفتن ایده نوآورانه است. ایده‌های نوآورانه در نهادهای زیر شکل می‌گیرند:
• دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی
• گاراژهای کارآفرینی
در هر یک از نهادهای فوق گروه‌های نوآور با تشکیل تیمی کارآمد بر روی یک ایده کار می‌کنند تا محصول اولیه‌ای شکل بگیرد و در مسیر اکوسیستم دره سیلیکون جلو می‌روند. در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی تیم‌هایی از دانشجویان خلاق و نوآور تحت نظر استادان علاقه‌مند بر روی پروژه‌های پژوهشی اصیل کار می‌کنند که ممکن است به دستاوردهای نوآورانه‌ای منجر شود و به توسعه یک محصول بیانجامد. نمودار شماره(۲) سهم سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو از تعداد ثبت اختراع‌های صورت گرفته در ایالت کالیفرنیا و کل ایالات متحده را برای بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ را به نمایش گذاشته است. چنانکه مشخص است سیلیکون ولی به تنهایی بیش از ۴۷ درصد ثبت اختراع‌های صورت گرفته در کالیفرنیا و نیز بیش از ۱۳ درصد کل ثبت اختراع‌های صورت گرفته در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۶ داشته است.
نمودار۲: سهم سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو از تعداد ثبت اختراع های صورت گرفته در ایالت کالیفرنیا و کل ایالات متحده(۱۹۹۶-۲۰۱۶)
پس از آنکه شرکت‌های HP و اپل با امکانات محدود در گاراژِ خانه‌هایشان شروع به کار کردند و پیشرفت قابل‌توجهی داشتند، کارآفرینی گاراژی اصطلاحی شد برای نوآوران و کارآفرینانی که با امکانات اندک و محدود کار را شروع می‌کنند. در مرحله شکل گرفتن ایده ممکن است عده‌ای از جوان‌های خلاق با امکانات محدود در خوابگاه‌های دانشگاهی و یا گوشه و کنار محل اقامت خود در دره سیلیکون ایده نوآورانه‌ای را سامان دهند و با تشکیل یک تیم نسبت به توسعه آن ایده اقدام کنند.
فعالیت‌هایی که در مرحله شکل گرفتن ایده صورت می‌گیرد به‌طور خلاصه عبارتند از:
• تشکیل تیمی از بنیان‌گذاران
• توسعه ایده و محصول اولیه
فعالیت‌های فوق موجب رونق فرهنگ نوآوری و حتی ایجاد شغل‌های جدید می‌شود. ترکیب تیم چند نفره بنیان‌گذاران نیز اهمیت زیادی دارد باید افرادی کارآمد که به‌نوعی کامل کننده توانایی‌های یکدیگر هستند و با تفاهم کامل با یکدیگر همکاری دارند در کنار هم فعالیت نوآورانه را شروع کنند تا به موفقیت برسند. ولی نکته بسیار مهم در موفق شدن یک ایده این است که ایده در راستای نیاز بازار شکل‌گرفته باشد و محصولی که قرار است تولید شود موردپذیرش بازار قرار گیرد چه در غیر این صورت موفقیتی حاصل نخواهد شد.
مرحله دوم: شکل گرفتن کسب‌وکار
نهادهای زیر بستر لازم را برای شکل گرفتن و توسعه کسب‌وکار در مرحله دوم فراهم می‌کنند.
• مراکز رشد، برنامه‌های شتاب‌دهنده
• سرمایه‌گذاران فرشته (سرمایه‌گذاری هسته اولیه، وام قابل‌تبدیل به سرمایه)
• سرمایه‌گذاران جسورانه (مرحله اولیه، سری آ)
• دفاتر خدمات حقوقی و مالی
فعالیت‌هایی که در این مرحله صورت می‌گیرد عبارتند از:
• تشکیل شرکت
• تشکیل تیم مدیریتی
• توسعه محصول
• تدوین برنامه ورود به بازار
این فعالیت‌ها موجب توسعه فرهنگ نوآوری می‌گردد.
مرحله سوم- رشد و توسعه
مرحله سوم، مرحله رشد و توسعه است، نهادهای زیر بستر لازم را برای رشد و توسعه کسب‌وکار فراهم می‌کنند.
• سرمایه‌گذاران جسورانه (سری ب و ج)
• سرمایه‌گذاران جسورانه بین‌المللی
• کمپانی‌های چندملیتی (بستر توزیع بین‌المللی، مشارکت در سرمایه‌گذاری)
• دفاتر خدمات حقوقی و مالی
در این مرحله فعالیت‌های زیر صورت می‌گیرد:
• تولید درآمد برای شرکت
• توسعه محصول یا افزایش تولید
• غالب شدن به بازار آمریکا
• ورود به بازار سایر کشورها
این فعالیت‌ها هم موجب توسعه بیشتر فرهنگ نوآوری می‌شود و علاوه بر آن به رشد و توسعه کمک خواهد کرد.
مرحله چهارم: تولید ارزش و برداشت محصول
مرحله چهارم تولید ارزش و برداشت محصول است، نهادهای زیر توانمند ساز در این مرحله هستند:
• سرمایه‌گذاران جسورانه (مراحل پیشرفته)
• سرمایه‌گذاران بانکی
• شرکت‌های چندملیتی
فعالیت‌های این مرحله عبارتند از:
• افزایش درآمد
• رسیدن به مرحله سوددهی
• توسعه بازار بین‌المللی
• فروش و واگذاری شرکت و یا عرضه عمومی سهام و ورود به بازار بورس
صاحبان ایده و افراد خلاق در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و یا به‌صورت مستقل با کار خلاقانه ایده جدیدی را شکل می‌دهند. قوام گرفتن ایده اولیه ممکن است در دانشگاه‌ها و مؤسسات با اعتبارات پژوهشی شکل بگیرد و یا ممکن است با امکانات شخصی بنیان‌گذاران توسعه اولیه محدودی داشته باشد درهرصورت تشکیل یک تیم مناسب برای توسعه اولیه محصول و پیش بردن آن ضروری است و یکی از عوامل مهمِ موفقیت تشکیل تیم کارآمد و خلاق از افراد علاقه‌مند و همراه و هم‌دل است ولی شرط موفقیت نهایی هم‌سویی با نیاز بازار و پذیرش بازار از محصول یا خدمت ارائه‌شده است.
در مواردی ممکن است در همین مرحله اول افراد تیم، یک شرکت نوپا تشکیل دهند و یا به یک مرکز رشد بپیوندند و یا در یک برنامه شتاب‌دهنده مراکز رشد وارد شوند. مراکز رشد طیف متنوعی از گردش کار از جذب و هدایت گروه‌های خلاق و شرکت‌های نوپا و هدایت آنان برای توسعه محصول را دارا هستند. برنامه‌های شتاب‌دهنده نیز معمولاً در مراکز رشد شکل می‌گیرند و گروه‌های خلاق و نوآور و یا شرکت‌های نوپا را برای مدتی معمولاً حدود ۱۰ الی ۱۲ هفته جذب می‌کنند و امکانات مالی و پشتیبانی اولیه و محدودی برای آنان فراهم می‌آورند و آنها را برای توسعه ایده و محصول هدایت و راهبری می‌کنند.
ایده‌ها و محصول‌های نو که هم سویی با نیاز بازار داشته باشند پس از قوام اولیه مورد ارزیابی سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند که ممکن است روی آنها سرمایه‌گذاری کنند تا برای بنیان‌گذاران امکان توسعه هرچه بیشتر محصول و امکانات بازاریابی و توسعه بازار فراهم شود. سرمایه‌گذاران طیف متنوعی دارند و در مراحل مختلف ممکن است علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری شوند. سرمایه‌گذاران فرشته معمولاً در مراحل اولیه با تأمین سرمایه اندک، امکانات شروع و پیش رفت اولیه برای گروه یا شرکت نوآور و خلاق را عهده‌دار می‌شوند و در مقابل درصدی از شرکت تأسیس‌شده و یا شرکت نوپای در شرف تأسیس را تصاحب می‌کنند و یا ممکن است سرمایه اولیه را به‌صورت وام قابل‌تبدیل به سهام در اختیار گروه یا شرکت نوپا قرار دهند و پس از قوام شرکت و ارزش‌گذاری آن متناسب با مبلغ وام مقداری از سهام شرکت را تصاحب خواهند کرد.
پس از توسعه و قوام اولیه یک شرکت، چنانچه محصول نو و ارزشمندی که برای بازار جذاب باشد تولیدشده باشد و برای توسعه بیشتر محصول و یا توسعه کسب‌وکار و بازار به سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز باشد، نوبت به سرمایه‌گذاران جسورانه می‌رسد که ممکن است در مراحل مختلف در شرکت سرمایه‌گذاری کنند این سرمایه‌گذاری‌ها به سرمایه‌گذاری سری آ، ب، ج و یا پیش رفته موسوم‌اند.
سرمایه‌گذاران جسورانه که به‌نوعی یک صندوق مالی هستند روی شرکت‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند، آنها با مکانیزم‌های بسیار دقیق نسبت به ارزیابی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری روی آنها اقدام می‌کنند و در مقابل درصدی از سهام شرکت را تملک می‌کنند. نمودار شماره (۳) میزان سرمایه گذاری خطر پذیر انجام شده در سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو را برای بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به نمایش گذاشته است.
نمودار۳: میزان سرمایه گذاری خطر پذیر انجام شده در سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو؛ برای بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷(میلیون دلار)
شرکت‌ها ممکن است در مراحل پیشرفت و یا در مراحل نهایی توسط شرکت‌های بزرگ خریداری و در آن شرکت‌ها جذب شوند و فناوری و محصول خود را در اختیار آنان قرار دهند. شرکت‌های بزرگ در دره سیلیکون با مکانیزم‌های خاص به رصد کردن شرکت‌های نوپا می‌پردازند و اگر فناوری ارزشمندی تولید شده باشد که برای پیشرفت آنها مفید واقع گردد، آن شرکت را جذب و خریداری می‌کنند. این کار از این لحاظ موردتوجه شرکت‌های بزرگ است که از یک‌سو هزینه‌های زیاد تحقیق و توسعه و مدیریت آن را کم می‌کنند و از سوی دیگر فنّاوری آماده‌ای را به کار می‌گیرند که به توسعه سریع‌تر آنان کمک خواهد کرد. برای شرکت نوپا نیز این کار درآمد زیاد و زودرسی حاصل می‌کند که سرانجام مطلوبی برای آنان محسوب می‌شود. بعضی از شرکت‌ها که به تولید محصول یا ارائه خدمات جدید و نوآورانه‌ای می‌پردازند ممکن است به‌اندازه کافی رشد کنند و سهام آنها عرضه عمومی شده و به بازار بورس سهام وارد شوند. این سرانجام نیز برای بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران شرکت‌های نوپا بسیار مطلوب است و به درآمدهای سرشاری می‌رسند. نمودار(۴) میزان فعالیت‌های ادغام و اکتساب انجام شده در سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو را برای بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ نشان می‌دهد.
نمودار۴: میزان فعالیت های ادغام و اکتساب انجام شده در سیلیکون ولی و سانفرانسیسکو؛ برای بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶
سامانه‌های حقوقی و مالی پیچیده و جاافتاده نیز در کلیه مراحل شروع و توسعه و سرانجام گرفتن شرکت‌ها به‌عنوان بخشی اساسی از اکوسیستم دره سیلیکون ضامن موفقیتِ مشارکت‌ها، جذب سرمایه‌گذاران و توسعه شرکت‌ها است.
بسیاری از شرکت‌ها نیز در مراحل مختلف توسعه و فعالیت به دلایل گوناگونی ممکن است دچار عدم توفیق شوند و از گردونه فعالیت خارج گردند. این امر یعنی عدم توفیق شرکت‌ها نیز تابع روابط مالی و حقوقی بسیار شفاف و روشنی است که ضامن دوام و بقای فعالیت شرکت‌های نوپا در اکوسیستم دره سیلیکون است. بنیان‌گذاران شرکت‌های غیرموفق نیز همواره شانس مجدد برای فعالیت را دارا هستند تا در صورت توانایی، دوباره چرخه فعالیت را شروع کنند و با درس گرفتن از شکست قبلی مسیر موفقیت را طی کنند. سرمایه‌گذاران نیز این امر را به‌خوبی در نظر می‌گیرند و در بعضی موارد تجربه‌های ارزشمندی که از یک عدم توفیق به‌دست‌آمده است ارزش‌های بالایی دارد که می‌تواند چراغ راه آینده باشد.
منابع
تابش، یحیی. مروتی، محمد.اکبر پور، محمد(۱۳۹۴). شناخت دره سیلیکون. تهران: موسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف
Weiner, E. (2016). The geography of genius: a search for the world’s most creative places from ancient Athens to Silicon Valley. Simon and Schuster.
