ناظر اقتصاد: در این گزارش به مقایسه تولید ناخالص داخلی (GDP) استان‌های ایران پرداخته شده است. GDP استان‌های ایران بر اساس آخرین گزارش منتشر شده توسط بانک مرکزی برای سال ۱۳۹۴ مورد بررسی قرار گرفته است. در مقایسه GDP استان‌های ایران با کشورهای اسم معادل‌های اقتصادی آنها بسیار قابل توجه است.
تولید ناخالص داخلی یا GDP یکی از مقیاس‌های اندازه‌گیری در اقتصاد است و در میان شاخص‌های اقتصاد کلان، تولید ناخالص داخلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا نه تنها به عنوان مهم‌ترین شاخص عملکرد اقتصادی در تجزیه و تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه در محاسبه بسیاری از دیگر شاخص‌های اقتصادی نقش دارد. تولید ناخالص داخلی در برگیرنده مجموع ارزش کالاها و خدمات نهایی است که در طی یک دوره معین (معمولاً یک سال) در یک کشور تولید می‌شود.
در این تعریف منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی است که در انتهای زنجیره تولید قرار گرفته‌اند و خود آنها برای تولید و خدمات دیگر خریداری نمی‌شوند. روش‌های مختلفی برای محاسبه تولید ناخالص داخلی موجود است. محاسبه مجموع ارزش افزوده، محاسبه با نگرش مصرف و محاسبه با نگرش درآمد، سه روش متداول انجام این کار هستند.
فرق تولید ناخالص داخلی (GDP) با تولید ناخالص ملی (GNP)
تولید ناخالص داخلی (GDP) نباید با تولید ناخالص ملی (GNP) اشتباه گرفته شود. متاسفانه در برخی سایت‌های علمی GDP را به اشتباه تولید ناخالص ملی ترجمه می‌کنند. تولید ناخالص ملی بیانگر ارزش افزوده تولید شده توسط عوامل و بخش‌های مختلف اقتصادی یک ملت، برای یک دوره زمانی (مثلا یکساله) است. در واقع تولید ناخالص ملی، ارزش مجموع کالاهای تولیدی و خدمات نهایی، که توسط یک نظام اقتصادی در سراسر دنیا و در یک سال معین تولید شده است را بیان می‌کند.
این در حالی است که، کل ارزش ریالی محصولات نهایی تولید شده، توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در دوره زمانی معین (سالانه یا فصلی) را تولید ناخالص داخلی می‌نامند. این‌ها، یعنی واحدها یا افرادی که متعلق به سایر کشورها (مثلاً کشور ب) هستند، وقتی در خاک یک کشور (مثلا کشور الف) تولیدی انجام بدهند آن تولید جزء تولید ناخالص داخلی کشور الف حساب شده و همچنین در محاسبه تولید ناخالص ملی کشور ب هم محسوب می‌شود. باید توجه داشته که رقم GDP و GNP برای یک اقتصاد مشخص اختلاف جزئی با هم دارند. با این حال، استفاده از رقم GDP به عنوان شاخص توسعه اقتصادی متداول‌تر است. در واقع، می‌توان گفت تمامی آمارهای ارائه شده در مورد تولید کل یک کشور همان تولید ناخالص داخلی است.
کاربرد شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP)
آمارهای کشوری در زمینه تولید ناخالص داخلی (GDP) به دو صورت اسمی و واقعی ارائه می‌شود. در تولید ناخالص اسمی برآورد خامی از تولید کل اقتصاد است که در آن افزایش قیمت‌ها لحاظ شده است. برای مثال تولید ناخالص داخلی اسمی ایران در سال ۱۳۹۶ در حدود ۱۵ میلیون میلیارد ریال گزارش شد که این رقم ۱۳۰ درصد افزایش نسبت به سال ۱۳۹۰ نشان می‌دهد (تولید ناخالص داخلی اسمی سال ۱۳۹۰ در حدود ۶.۴ میلیون میلیارد ریال بوده است).
با این حال رشد اقتصادی ایران در این سال‌ها کمتر از ۱۳۰ درصد بوده است. در واقع عامل اصلی چنین افزایشی نرخ تورم بوده است. برای حل این مشکل، سالی را به عنوان سال پایه انتخاب می‌کنند و قیمت‌ها را بر اساس آن سال تعدیل می‌کنند. به بیان دیگر با انتخاب سال پایه به عنوان مبنای اندازه گیری، تاثیر تورم حذف می‌شود. حال اگر سال ۱۳۹۰ را سال پایه در نظر بگیریم، تولید ناخالص داخلی واقعی در سال ۱۳۹۶ برابر با ۶.۹ میلیون میلیارد ریال بوده است. به عبارت دیگر، افزایش تولید ناخالص داخلی در این سال‌ها نه ۱۳۰ درصد بلکه تنها ۹ درصد بوده است.
در گزارشات جهانی، آمار تولید ناخالص داخلی کشورها را معمولا به دلار آمریکا بیان می‌کنند تا بتوان تولید کشورهای مختلف را با هم مقایسه کرد. با این حال، به دلیل این که در برخی کشورها هزینههای زندگی پایین‌تر از آمریکا است، برای مقایسه بهتر یک شاخص دیگری نیاز است. تولید ناخالص داخلی بر اساس برابری قدرت خرید (PPP)، تولید ناخالص داخلی کشورها را بر اساس قدرت خرید آنها نسبت به بازار آمریکا مقایسه می‌کند.
برای مثال، تولید ناخالص داخلی اسمی (به دلار) ایران در سال ۲۰۱۷ در حدود ۴۳۰ میلیارد دلار گزارش شده است، این در حالی است که همین شاخص بر اساس برابری قدرت خرید در حدود ۱.۶ تریلیون دلار برآورد شده است. حال برای مقایسه کشورهایی با جمعیت متفاوت، از سرانه تولید ناخالص داخلی استفاده می‌شود. این معیار از تقسیم تولید ناخالص داخلی بر تعداد ساکنان یک کشور به دست می‌آید و مشخص‌کننده استاندارد زندگی در یک کشور است.
GDP استان‌های ایران
طبق سالنامه آماری سال ۱۳۹۵ که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، سهم نسبی GDP استان‌های ایران برای سال ۱۳۹۴ ارائه شده است. در همین حین، طبق برآورد بانک جهانی در سال ۲۰۱۵ تولید ناخالص داخلی ایران بر اساس قیمت‌های جاری ۳۷۵ میلیارد دلار بود. با توجه به این که آخرین آمار رسمی برای سهم نسبی استان‌ها از تولید ناخالص داخلی متعلق به همین سال است، در این مقاله به مقایسه تولید ناخالص داخلی استان‌های ایران با کشورهای جهان در سال ۲۰۱۵ پرداخته‌ایم. نقشه ۲ سهم استان‌های کشور از تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۴ را نشان می‌دهد. در این آمارها، سهم تولید برون‌مرزی ایران ۱.۴۵ درصد اعلام شده بود.
استان تهران با ۲۳ درصد سهم از تولید ناخالص داخلی، معادل ۸۹ میلیارد دلار تولید داشته است که از این نظر با کشور اوکراین برابری می‌کند. دومین استان ایران، با احتساب نفت، خوزستان می‌باشد که با ۱۴.۵ درصد سهم از تولید ناخالص داخلی، معادل ۵۳ میلیارد دلار تولید داشته است که از این نظر با کشور آذربایجان برابری می‌کند. استان اصفهان با ۵.۷ درصد سهم از تولید ناخالص داخلی معادل ۲۱ میلیارد دلار، با کشور استونی در اروپای شرقی برابری می‌کند. این قبیل مقایسه GDP استان‌های ایران با کشورهای جهان می‌تواند مشخص کند که جایگاه و قدرت اقتصادی ایران در جهان چگونه است.
سایر استان‌های کشور نیز هر کدام با یک کشور از لحاظ تولید ناخالص داخلی برابری می‌کنند، از جمله خراسان رضوی با افغانستان، آذربایجان شرقی با مغولستان و مازندران با گرجستان. نقشه ۱ کشورهای متناظر با هر یک از استان‌های کشور را نشان می‌دهد.
جمع‌بندی
در این گزارش به تعریف مفهوم تولید ناخالص داخلی و نحوه محاسبه آن پرداخته شد. همچنین تفاوت بین تولید ناخالص داخلی و تولید ناخالص ملی مورد توجه قرار گرفت. اطلاعات مربوط به GDP استان‌های ایران به صورت شکل ارائه گشت و مقایسه‌ای نیز بین تولید ناخالص داخلی استان‌ها با کشورهای مختلف جهان انجام شد. استان خوزستان به دلیل تولید نفت و استان تهران به دلیل تمرکز واحدهای اقتصادی با بازده بالا در این استان سهم بالاتری از GDP را نسبت به دیگر استان‌ها به خود اختصاص داده‌اند.
برای توسعه هر چه بیشتر کشور باید برنامه‌هایی را برای افزایش تولید ناخالص داخلی استان‌های محروم که در حال حاضر سهم ناچیزی از GDP ایران را به خود اختصاص داده‌اند اجرا شود. با این کار، توسعه متوازن تمامی مناطق ایران رخ خواهد داد. GDP استان‌های ایران نشان می‌دهد که هنوز با توسعه فاصله بسیار داریم. با این حال، مقایسه GDP استان‌های ایران با کشورهای جهان می‌تواند مشخص کند که جایگاه و قدرت اقتصادی ایران در جهان چیست.
