ناظر اقتصاد: گزارش حاضر، به بررسی روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در فصل دوم ۲۰۱۹ (corporate venture capital) پرداخته است، همچنین تفاوت این نوع سرمایه‌گذاری با سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) و اهدافی که شرکت‌ها در این نوع از سرمایه‌گذاری در پی رسیدن به آن هستند مورد بحث قرار خواهد گرفت.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی چطور به وجود آمد؟
سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر شناخته می‌شود. این پدیده در دوره‌های مختلف ظهور و بروز داشته است و بیشتر هنگامی رونق پیدا کرده که تحولات و نوآوری‌های تکنولوژی فرصت‌هایی نویی را برای سرمایه‌گذاری در بازارهای جدید به وجود آورده‌اند.
رویکرد شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در هر دوره متفاوت بوده است اما در دوران کنونی هدف اصلی از این نوع سرمایه گذاری به دست آوردن مزیت رقابتی و یا دسترسی به شرکت‌های نوآور است که ممکن است بخشی از بازار را به عنوان رقیب در دست داشته باشند.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مالکیت شرکت‌های کوچکی که سهام آن‌ها در بازار بورس عرضه نشده است، تنها به افراد سرمایه‌گذار و مؤسسه‌های مالی محدود نیست؛ بلکه شرکت‌های غیرمالی نیز در این زمینه وارد می‌شوند. پیش از این نیز شرکت‌ها در شرکت‌های عرضه‌کننده، مشتری و رقیب سرمایه‌گذاری می‌کردند تا از این راه روابط تجاری خود را گسترش دهند یا عرصه را بر فعالیت رقبا تنگ کنند. این‌گونه تأمین مالی را سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی مستقیم می‌نامند که با سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی غیرمستقیم (که از راه تأمین مالی مؤسسه‌های خطرپذیر رسمی است) متفاوت است.
شواهد نشان می‌دهد که اهمیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر مستقیم شرکت‌ها از سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم آن‌ها بسیار بیشتر است. هم شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هم شرکت‌های سرمایه‌پذیر، منافعی به دست می‌آورند که مهر تأییدی بر اهمیت این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها است. اما اهداف این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها در هر یک از این موارد متفاوت است. شروع، گسترش یا بهبود روابط با مشتریان، عرضه‌کنندگان یا حتی رقبا، می‌تواند انگیزه باشد. یکی دیگر از انگیزه‌های مطرح، گسترش دانش شرکت درباره فناوری های نوین یا دسترسی به آن‌ها یا بخشی از راهبرد ایجاد تنوع در محصولات نوین است.
در واقع، سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی در صنایع با فناوری بالا با هدف باز شدن پنجره‌ای به سمت فناوری‌های آینده انجام می‌گیرد. در صنایعی که نوآوری امری حیاتی برای کسب مزیت رقابتی است، ترکیب پورتفوی نوآوری شرکت‌ها به عنوان متغیر کلیدی است که بر تصمیمات مدیران در زمینه اتخاذ فناوری‌های خارجی تأثیر می‌گذارد. برخی از فناوری‌ها از طریق تحت لیسانس قرار دادن می‌توانند کسب شوند. لذا یکی از منافعی که شرکت‌های سرمایه‌گذار کسب می‌کنند کسب و توسعه قابلیت‌های فناورانه خواهد بود. از طرفی دیگر برخی محققان بر این قضیه اتفاق نظر دارند که سرریزهای فناورانه و عایدی‌های سرمایه‌ای از طریق سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی به دست می‌آید.
دلیل سوم سرمایه‌گذاری، انگیزه اقتصادی و مالی است؛ هرچند، شواهد نشان می‌دهد که این انگیزه از اهمیت کمتری برخوردار است. منافع شرکت دریافت‌کننده نیز به سرمایه بیشتر محدود نمی‌شود. کمک‌های مدیریتی، هم‌افزایی میان بخش‌های تحقیقاتی، تماس‌های تجاری و ثبات بلندمدت تقاضا نیز از منافع این‌گونه شرکت‌ها است. در بعضی از کشورها (مانند ژاپن)، اطمینان مالی یکی دیگر از منافع ممکن است. این منافع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است که شرکت دریافت‌کننده کوچک باشد و از این راه منابع مالی را از شرکت بزرگ‌تری تأمین کند. اما این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها نیز ایرادهایی دارد. مثلاً این خطر هست که تفاوت فرهنگی و سازمانی شرکت کوچک و شرکت بزرگ، فرآیند تصمیم‌گیری را با مانع مواجه کند. در حوزه همکاری‌های بین شرکتی و پیمان‌های استراتژیک خطرات دیگری هم وجود دارد که در این مورد نیز، می‌تواند درست باشد. موارد زیر، نمونه‌هایی از خطرات احتمالی این‌گونه همکاری‌ها است (باقری و محبوبی، ۱۳۸۳):
- یکی از طرفین می‌ترسد که توانایی‌های خود را از دست بدهد
- ممکن است حقوق مالکیت معنوی آسیب ببیند
- این رابطه شاید مانع از سایر روابط شود
- حفظ رابطه، خواهان منابعی است که شاید برای شرکت کوچک فراهم نباشد
روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در فصل دوم ۲۰۱۹
تحلیل روند نیاز به درک عمیقی از تفاوت میان سرمایه‌گذاران خطرپذیر مستقل و شرکتی دارد. تمامی روندهای تأمین سرمایه سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر به‌طور کلی می‌تواند به دو مرحله تقسیم شوند: مرحله پیش سرمایه گذاری و مرحله پسا سرمایه‌گذاری. مخصوصاً در مورد سرمایه‌گذاران خطرپذیر مستقل، منابع اولیه تأمین سرمایه قبل از این مراحل است. در ادمه نمودارهایی ارائه شده است که روند سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی را در دنیا، ایالات متحده، اروپا و آسیا به نمایش می‌گذارند.
۱. سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در فصل دوم ۲۰۱۹ در دنیا
همانگونه که ملاحظه می‌شود، در فصل دوم سال ۲۰۱۹ حدود ۱۷ درصد سرمایه‌گذاری خطر پذیر مربوط به سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی بوده است. همچنین حدود ۲۵ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری در دنیا صورت گرفته است.
۲. سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در فصل دوم ۲۰۱۹ در ایالات متحده
در فصل دوم سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳ درصد سرمایه‌گذاری خطر پذیر صورت گرفته در ایالات متحده آمریکا به سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی تعلق داشته است. همچنین حدود ۱۲.۲ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.
۳. اروپا
در فصل دوم سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷ درصد سرمایه‌گذاری خطرپذیر صورت گرفته در اروپا به سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی تعلق داشته است. همچنین حدود ۴.۳ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.
۴. آسیا
در فصل دوم سال ۲۰۱۹ حدود ۲۲ درصد سرمایه‌گذاری خطر پذیر صورت گرفته در آسیا به سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی تعلق داشته است. همچنین حدود ۳.۵ میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.
شمای کلی روند تأمین سرمایه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ادبیات موجود، کمی متفاوت است ولی معمولاً در مرحله پیش سرمایه‌گذاری شامل ۵ نوبت و فعالیت است (Maula & Murray, 2017):
- منابع یابی : این مرحله شامل جستجو و گردآوری برنامه‌ها و طرح‌های کسب‌وکار است.
- غربال‌گری : یک ارزیابی خلاصه و کلی از طرح کسب‌وکار شامل مشخصه‌های بازار، محصول و انتظارات از گردش‌های مالی و سودآوری تهیه می‌گردد.
- بررسی ویژه : تحلیل عمقی از مدل کسب‌وکار و تیم بنیان‌گذاران به همراه بررسی ویژه مالی با جزییات کامل.
- تصمیم‌گیری : ایجاد یک پیشنهاد سرمایه‌گذاری که شامل جزییات ارزش‌گذاری، مقدار سهم، مدل مالی و تجهیزات و حقوق کنترلی است.
- بستن قرارداد : در این مرحله سرمایه‌گذاری به‌صورت رسمی اعمال می‌شود. بخش پسا سرمایه‌گذاری به‌طورکلی شامل ۲ مرحله است. ابتدا تعامل و نظارت که به آن حمایت کسب‌وکار کارآفرینانه هم گفته می‌شود و دوم مرحله خروج یا واگذاری.
معمولاً سرمایه‌گذاران خطرپذیر همکاری نزدیکی با شرکت‌های پورتفوی خود دارند تا عملکرد و درنتیجه آن، ارزش شرکت را بالا ببرند. ترکیب حمایت مدیریتی و سرمایه مشخصه حیاتی سرمایه‌گذاران در بخش سرمایه‌گذاری خطرپذیر است و عبارت سرمایه‌گذاری هوشمند را شکل می‌دهد. در عمل، شدت و مقدار حمایت مدیریتی میان سرمایه‌گذاران خطرپذیر مستقل، متفاوت است. تعامل با استارت آپ از طریق رویکرد نظارتی صورت می‌گیرد و توسعه سرمایه‌گذاری را کنترل می‌کند.
خروج از یک سرمایه‌گذاری کسب‌وکار کارآفرینانه یک مرحله حیاتی برای این سرمایه‌گذاران مستقل است زیرا در خلال دوره نسبتاً کوتاه و محدود حمایت (حدود ۵ سال) تأمین سرمایه سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر هیچ بهره یا سود توزیع‌شده یا توزیع نشده‌ای از سهام به دست نمی‌آید. بنابراین، ایجاد ارزش کلی برای سرمایه‌گذاران خطرپذیر مستقل از طریق فروش سهام در شرکت حاصل می‌شود (Poser, 2012). حالات خروج ارائه شده در پایین رایج‌ترین‌ها در قراردادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر است.
- عرضه اولیه سهام : فروش سهام سرمایه پذیر شرکت بازار بورس
- بازخرید/ خرید سهم مدیریت : خریداری دوباره سهام توسط تیم مدیریت یا بنیان‌گذاران
- فروش تجاری : فروش سهام به یک سرمایه‌گذار صنعتی یا شرکت دیگر
- فروش ثانویه : فروش به یک سرمایه‌گذار مالی
- انحلال : استهلاک و یا اتمام سرمایه‌گذاری
قبل از این مرحله‌های توصیف‌شده سرمایه‌گذاران خطرپذیر مستقل می‌بایست اعانه جمع‌آوری کنند. تأمین‌های مالی معمولاً از طریق افراد ثروتمند و همچنین مؤسسات سرمایه‌گذاری مانند صندوق‌های بازنشستگی و شرکت‌های بیمه بالاتر می‌رود که امر مختص ایالات متحده است.
نتیجه‌گیری
در این گزارش میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در فصل دوم ۲۰۱۹ پرداخته شد.
طبق آخرین گزارش ارائه شده، تا به امروز حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی در دنیا به ثبت رسیده است که این میزان حدود ۱۷ درصد کل بازار سرمایه‌گذاری خطر پذیر است.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مالکیت شرکت‌های کوچکی که سهام آن‌ها در بازار بورس عرضه نشده است، تنها به افراد سرمایه‌گذار و مؤسسه‌های مالی محدود نیست؛ بلکه شرکت‌های غیرمالی نیز در این زمینه وارد می‌شوند. پیش از این نیز شرکت‌ها در شرکت‌های عرضه‌کننده، مشتری و رقیب سرمایه‌گذاری می‌کردند تا از این راه روابط تجاری خود را گسترش دهند یا عرصه را بر فعالیت رقبا تنگ کنند.
