فناوری نوین مالی یا فین تک (FinTech)

ناظر اقتصاد: در این گزارش، فناوری نوین مالی یا فین تک (Fintech) از لحاظ مفهومی بررسی شده و روند توسعه این فناوری واکاوی می‌شود.

آنچه که امروزه با عنوان فناوری مالی (فین تک)، شناخته‏‏ می‌‏شود، نخستین بار بیش از ۴۰ سال قبل در بازارهای سرمایه شروع به تکامل نمود. گروه مشاورین بوستون (BCG)، فین تک را «استفاده از فناوری‌های نوآورانه برای توانمندسازی نهادهای مالی یا افزایش میزان رقابت‌پذیری‏‏ آن‏ها در مقایسه با سایر نهادهای مالی» تعریف کرده است (BCG,2016).

شروع فین‌ تک

تولد و ظهور فین تک ریشه در بحران مالی و تحلیل اعتماد و عدم اعتماد موجود در زمینه فناوری‌‏های سنتی مالی دارد. پس از بحران‌های مالی ایجاد شده در سراسر جهان، خشم مردم از نظام بانکی، زمینه‏‏‌ای مناسب برای نوآوری مالی بود. چرا که استفاده از تلفن همراه نسبت به مراجعات حضوری به بانک برای‏‏ آن‏ها ارجحیت داشت.

در این چشم انداز مطلوب، ارائه دهندگان فین تک، خدمات جدید را با هزینه‌های پایین‌تر از طریق نرم افزارهای کامپیوتری و یا برنامه‌های تلفن همراه ارائه‏‏ می‏‌دهند.

به طور خلاصه، شرکت‌‏های فین تک اعتماد، شفافیت و تکنولوژی ارائه‏‏ می‌‏دهند. با استفاده از بحران اعتماد نسبت به بانک‌‏ها، این شرکت‌‏ها‏‏ می‌‏توانند کار و خدمات را با هزینه پایین‏‌تر به شیوه‏‏‌ای شفاف‌تر، از طریق رابط کاربری آسان ارائه دهند (Chishti & Barberies, 2016).

فین تک‌ها با وجود این که دارای سابقه‌‏‏ای بیش از ۴۰ سال در بازارهای سرمایه هستند، از سال ۲۰۰۸ به بعد بود که خودنمایی کرده و پا به عرصه بازار سرمایه گذاشتند. بنابراین برخی از شاخص‌هایی که جریانات مالی پس از بحران سال ۲۰۰۸ را به پیش‏‏ می‌‏راندند در مفهوم انقلاب فین تک نهفته هستند (Philippon, 2016). جریانات غالب فین تک‌ را می‌توان به دو بخش شاخص‌های طرف عرضه و شاخص‌های طرف تقاضا تقسیم نمود.

شاخص‌های عرضه‏‏ آن‏هایی هستند که نوآوران را به منظور پیشنهاد محصول یا خدمتی جدید سوق‏‏ می‏‌دهند و شاخص‌های طرف تقاضا نیز مشتریان را به سمت استفاده از نوآوری سوق‏‏ می‌‏دهد (Dorfleitner, Hornuf, Schmitt, & Weber, 2017).

طرف عرضه

در طرف عرضه موارد زیر را بایستی دانست:

۱. افزایش سریع و شدیدی در قابلیت‌های فناورانه و نیز کاهش قابل توجه در هزینه‏‌های سخت افزاری، نرم افزاری و انباردای رخ داده است.

۲. پدیده‌‏‏ای است که ما را به مفهوم «مارپیچ نوآوری» -جایی که تولیدات چندگانه و یا خدمات، احتمالا از یک نوآوری نشأت گرفته باشند که به تنهایی ممکن بود موفق شود یا نشود- نزدیک‏‏ می‌‏کند. برای مثال، این مورد را می‌توان در نحوه تغییر شکل برخی خدمات مالی خاص توسط گوشی‌های موبایل هوشمند مشاهده کرد. به واسطه نوآوری صورت گرفته در گوشی‌ها به راحتی فرایندهای مالی (پرداخت‌ها، بودجه‌بندی و سرمایه‌گذاری) انجام‏‏ می‏‌پذیرد. چنانچه گفته شد، اغلب نوآوری‌های اصلی با شکست مواجه می‌شوند اما برخی از مشتقات آن با موفقیت روبه رو‏‏ می‌‏شوند.

۳. حذف برخی از شرکت‌های سنتی از بازار درها را برای شرکت‌های تازه‌وارد و جدید گشود. اغلب این شرکت‌ها با راه‌‏های جدیدی برای ارائه خدمات وارد بازار‏‏ می‌‏شوند. از فناوری‏‌های جدید برای سرعت بخشیدن به کارها استفاده‏‏ می‌‏کنند و اغلب در موارد نظارتی، هزینه‌‏های انطباق، نیازهای سرمایه‏‌‏ای بی‌نظیر عمل‏‏ می‌‏کنند.

طرف تقاضا

طرف تقاضا شامل موارد زیر می‌باشد:

۱. اعتماد: بعد از بحران مالی کاهش چشم گیری در اعتماد مشتریان نسبت به شرکت‌های سنتی به وجود آمد. قبل از این قضیه، همین بحث اعتماد به عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های ورود شرکت‌های جدید به بخش خدمات مالی به شمار‏‏ می‌‏رفت. در نتیجه، اکنون مشتریان علاقه و تمایل بیشتری نسبت به استفاده از خدمات مالی شرکت‌هایی که با شیوه‏‌های نوین وارد بازار‏‏ می‏‌شوند پیدا کرده‌اند.

۲. بالا رفتن انتظارات: افزایش دسترسی و سرعت اینترنت و قابلیت زمان واقعی نقل و انتقالات مشتریان را با تجریه جدیدی آشنا کرده است. این تجریه جدید متعاقبا منجر به بالا رفتن سطح انتظارات مشتریان در زمینه سرعت، راحتی، هزینه و کاربرپسند بودن خدمات مالی شده و به یکی از مهم‌ترین شاخص‌های انتخاب خدمات مالی برای مشتریان تبدیل شده است. به همین دلیل مشتریانی که تمایل رو به افزایشی در زمینه استفاده از فناوری‏‌های جدید در مبادلات مالی خود دارند، بیشتر از شرکت‌های جدیدی که با عنوان فین تک شناخته‏‏ می‌‏شوند استفاده‏‏ می‏‌کنند.

۳. کمبود زمان جهت رسیدگی به امور مالی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی : گسترش قوانین مالی و مالیاتی، نیاز به استفاده از سیستم‌‏های بانکی و مالی مطمئن، گسترش مرز‏های معاملات تجاری و بسیاری عوامل دیگر

فین‌تک‌ها خدمات ارزنده‏‏‌ای را به شرکت‏‌هایی ارائه‏‏ می‌‏دهند که خط مشی تجاری‏‏ آن‌‏ها این است که نرم‌افزار و فناوری را برای ارائه خدمات مالی تلفیق کنند، همچنین با کاهش هزینه‌‏ها و افزایش دسترسی به خدمات مالی تغییر و بهبود‏‏ می‏‌یابند.

شرکت‌‏های فین تک‏‏ می‌‏توانند با جمع‌آوری داده‏‌ها از رسانه‌‏های اجتماعی و دیگر منابع، برای ارزیابی نیازهای کسب و کار نوپا (جوان) و وام گیرندگان در حاشیه سیستم بانکی، دیدگاه متفاوت و پایدار را ایجاد کنند. از طریق پرداخت به مدیریت ثروت، از طریق وام‌دهی به بازار و سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، نسل جدیدی از سرمایه‌گذاران در بخش فین‌تک ظهور‏‏ می‌‏کنند به این طریق است که کسب و کارها ۱۹ میلیارد دلار سرمایه گذاری در سال ۲۰۱۵ را جذب‏‏ کردند (از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴).

اینترنت عامل اصلی در شتاب‌گیری تکامل فین تک ها

تاثیر اینترنت در عصر حاضر بلاشک کاتالیزوری برای اقتصاد بوده و تاثیر آن نیز در فناوری‌های مالی شگرف‌تر و برجسته‌تر بوده است از همین منظر در ادامه نگاهی به روند تاثیرگذاری این فاکتور مهم داریم.

۱۹۹۸ اکثر بانک‌های آمریکایی وبسایتی برای ارائه خدمات بانکداری اینترنتی داشتند.

۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ در سیاست‌ها و قوانین بانکداری تغییراتی ایجاد و مبحث امنیت برای پرداخت‌کنندگان مطرح شد.

۲۰۰۹ اولین نسخه ارز دیجیتال با نام بیت کوین عرضه شد.

۲۰۱۱ شرکت گوگل خدمات گوگل والت را برای گوشی‌های موبایل ارائه کرد.

۲۰۱۵ تعداد کاربران خدمات بانکداری از طریق موبایل از تعداد افراد مراجعه‌کننده به شعب بانکی بیشتر شد.

سه اصل اساسی فین تک

فین تک بر پایه سه اصل استوار است:

1. ایجاد تحول صنعت مالی به ‌منظور کاهش هزینه‌ها
2. حذف بوروکراسی (دیوان‌سالاری) و محدودیت‌های زمانی و مکانی
3. اقدامات هوشمندانه در فرآیند ارزیابی خطرها و مشکلات احتمالی

نقش فین‌ تک‌ها در صنعت مالی

فین تک‌ها با توجه به ویژگی‌هایی که در خود دارند، می‌توانند در صنایع مالی تاثیرگذار باشند:

• کمک به رشد و توسعه اقتصادی
• تغییر کیفیت و سرعت در پذیرش نوآوری
• بنیان و یا تضمینی برای توسعه پایدار و رشد اکوسیستم کسب و کار
• نجات بازار و سمت‌دهی آن به ‌سوی تغییر ساختاری
• ایجاد جریان‌های جدید ارزش
• تضمین شفافیت عملیاتی
• تسهیل و گسترش فرهنگ همکاری در میان بازیگران بازار
• از بین بردن موانع بین‌المللی
• امکان رشد از درون یک صنعت بسیار عظیم و تأثیرگذار مالی

پنج حوزه فعالیت فین تک

1. فین تک‌های پشتیبان: راه‌حل‌هایی که به فرایندهای پشتیبانی از کسب و کارها اشاره دارند.
2. فین تک‌های واسطه‌ای: فرم تعاملی کسب و کار با کسب و کار (B2B)، کسب و کار با مشتری (B2C)، مشتری با مشتری (C2C)
3. فین تک‌های فعال در حوزه بیمه و بانکداری: InsurTech یا راه‌حل‌هایی که برای صنعت بیمه و بخش بانکداری
4. فین تک‌های مشاوره‌ای و میانجی‌گر: سیستم‌های مدیریت مالی شخص (PFM) و قرض‌دهی فرد به فرد (peer-to-peer lending).
5. فین تک‌های خدماتی: تمرکز بر بخشی از مشتریان در حوزه‌هایی مانند بانکداری خرد، اختصاصی، شرکتی و بیمه‌های عمر

چشم‌انداز فین تک از نگاه IMF

سرمایه‌گذاران معتقدند تکنولوژی‌های نوین به ثمر خواهند نشست. بر اساس گزارش شرکت حسابداری «کی‌پی‌ام‌جی»، مجموع سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در شرکت‌های «فین ‌تک» از ۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته‌است. ارزش بازار شرکت‌های عمومی فین ‌تک از زمان بحران مالی و در طول یک دهه با پیشی گرفتن از سایر شرکت‌های مالی بیش از چهار برابر شده است. از طرفی بر اساس تعداد دفعاتی که کلمه فین ‌تک در اینترنت جست‌وجو شده است می‌توان به اشتیاق عموم مردم به این حوزه پی برد.

بسیاری از شرکت‌های مالی همچون بانک‌ها، بانک‌های واسطه، تأمین‌کنندگان خدمات پیام‌رسان بین بانکی و… همگی نقش واسطه را دارند. نقش این نهادها میان طرف‌های مختلف یک معامله مانند سپرده‌گذاران و قرض‌کنندگان به ‌عنوان تسهیل‌کننده مبادلات است. این نهادها وظیفه فراهم کردن اطلاعات برای طرف‌های مختلف، نظارت بر آن‌ها و سرشکن کردن هزینه‌های مبادلات را دارند. تکنولوژی‌های جدید اما می‌توانند چنین وابستگی‌هایی به واسطه‌های مالی را تا حد زیادی کاهش دهند. برای مثال ثبت اطلاعات استاندارد شده مشتریان در کنار ایجاد هویت دیجیتالی برای آن‌ها، زمینه‌های شناسایی مشتریان را به‌طور چشمگیری تغییر می‌دهد.

تکنولوژی‌های نوین اطلاعات بیشتری را در اختیار طرف‌های مختلف قرار می‌دهند. در چنین شرایطی نقش واسطه‌های مالی کمرنگ‌تر خواهد شد. البته گروهی از مؤسسات فعلی که باقی می‌مانند مجبور خواهند شد تغییراتی بنیادی در خود ایجاد کنند.

در آینده وابستگی این نهادها به صاحبان اطلاعات مشتریان و کسانی که به آن‌ها دسترسی دارند بیشتر خواهد شد. در حال حاضر مؤسسات مالی جهان سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات مشتریان – همچون ارزش اعتبارات آن‌ها و سوابق تراکنش‌های آن‌ها – انجام می‌دهند. دسترسی به چنین اطلاعاتی این امکان را برای مؤسسات مالی فراهم می‌کند تا به‌آسانی خدمات مناسب‌تری را به مشتریان خود ارائه کنند. همچنان نهادهای مالی تشویق می‌شوند تا مدل یکپارچه (One-stop shop) را که بر اساس آن خدمات مالی متنوعی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، اتخاذ کنند.

گرچه حجم اطلاعات جدید و اینکه چه کسی به آن‌ها دسترسی دارد در مدل مذکور تغییراتی ایجاد می‌کند.

کاربران نهایی (اشخاص یا شرکت‌ها) می‌توانند خود مالک اطلاعات مربوط به مبادلات و فعالیت‌های اقتصادی‌شان باشند. در چنین حالتی مشتریان آزاد بیشتری برای جابجایی میان ارائه‌کنندگان خدمات مالی و استفاده از خدمات نهادهای مختلف را دارند.

حالت دیگر ورود بازیگران جدید به بخش خدمات مالی است. رسانه‌های اجتماعی، خرده‌فروش‌های آنلاین بزرگ، شرکت‌های سرگرمی آنلاین و ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی اطلاعات مربوط به ترجیحات و تا حدی اطلاعات مربوط به ثروت و تاریخچه مبادلات افراد را کنترل می‌کنند؛ اما آیا این شرکت‌ها با ارائه‌کنندگان خدمات فعلی مشارکت می‌کنند یا به‌تنهایی به ماجراجویی در این فضا می‌پردازند؟ پاسخ دادن به این سؤال اندکی دشوار است؛ اما آنچه مشخص است دسترسی یا مالکیت اطلاعات، اهرمی قدرتمند برای این شرکت‌ها است.

به‌ علاوه موانع ورود به بخش خدمات مالی تغییر خواهد کرد. هزینه‌های پایین‌تر ارائه خدمات مالی یکی از مشوق‌های ورود به این بازارها خواهد بود. در چشم‌انداز خدمات مالی، تعداد بنگاه‌های بزرگ معدودی را می‌توان متصور بود (البته به‌غیراز بنگاه‌های بزرگ موجود). آنچه بیش از همه در خدمات مالی اهمیت می‌یابد، اعتماد است. بدون وجود اعتماد و اطمینان، مشتریان هیچ‌گاه سرمایه‌های خود را در اختیار نهادهای مالی قرار نمی‌دهند، درخواست دادوستد از این نهادها نمی‌کنند و در نهایت اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی خود را در اختیار مؤسسات قرار نمی‌دهند. حتی اگر به قیمت از دست رفتن شبکه‌ها و بازارها تمام شود، تأمین‌کنندگان خدمات مالی باید شرایطی را فراهم کنند تا مشتریان به امنیت و ثبات خدمات مالی اطمینان داشته باشند. البته ایجاد اعتماد و اطمینان هزینه‌بر است.

جمع‌بندی

هدف اصلی از گزارش حاضر بررسی وضعیت فناوری‌‏های مالی (فین ‌تک ها)، در جهان بود. با مرور ادبیات پژوهش به این نتیجه رسیدیم که گسترش فناوری‏‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی همه ابعاد زندگی انسان‌‏ها را در همه جای دنیا تحت الشعاع خود قرار داده است.

یکی از حوزه‌‏هایی که بدون شک تحت تاثیر انقلاب اطلاعاتی و ارتباطاتی ‏‏ می‌‏باشد، اقتصاد و حوزه مالی و بانکداری است. اصطلاحاتی چون «پول مجازی»، «بانک‏‌های بدون شعبه» و چندین اصطلاح نوین دیگر در همین زمینه نمایانگر پدیدار شدن صنعت رو به تکاملی است که این روزها آن را با نام «فین تک»‏‏ می‌‏شناسیم.

نتایج مطالعه همچنین نشان داد که شرکت‌‏های فین تک با دو ویژگی اصلی قابل شناسایی هستند:

۱-تمرکز دقیق و زیاد بر پیشنهادات مشتری و
۲- تمایل به استفاده از تکنولوژی به روش‌های جدید.

این‌ها تفاوت‏‌های بارز در یک بازار هستند که بسیاری از شرکت‌های خدمات مالی متمرکز بر محصول، تلاش‏‏ می‌‏کنند تا تجربه‌‏های یکپارچه و شخصی که مشتریان آن را به طور فزاینده‏‏ای انتظار دارند، ارائه دهند.