ناظر اقتصاد: گزارش حاضر به بررسی اجمالی وضعیت چارچوب کارآفرینانه در ایران در آخرین نسخه ارائه شده توسط دیدبان جهانی کارآفرینی (۲۰۱۷-۲۰۱۸) خواهد پرداخت.
هدف از تدوین گزارش چارچوب کارآفرینانه
چارچوب مفهومی دیدبان جهانی کارآفرینی (GEM) در صدد شناسایی زمینههای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است که افراد در آن نیت خود را بیان می‌کنند و فعالیت‌های کارآفرینانه خود را انجام می‌دهند. مکمل مطالعه بزرگسالان، مطالعه خبرگان ملی است که نظرات دقیق خبرگان منتخب درباره عوامل مؤثر بر اکوسیستم کارآفرینی در هر کشور را جمع‌آوری می‌کند.
سالانه، همه اقتصادهای مشارکت کننده در مطالعه دیدبان جهانی کارآفرینی، از حداقل ۳۶ خبره یا کارشناس نظرسنجی می‌کنند. مطالعه خبرگان ملی (NES)، مشابه سایر پیمایش‌هایی است که قضاوت خبرگان را برای ارزیابی شرایط ویژه ملی به کار می‌گیرد. اگرچه، NES تنها بر ویژگی‌های محیطی تمرکز دارد، اما انتظار می‌رود تأثیر قابل توجهی بر نگرش‌ها و فعالیت‌های کارآفرینانه نسبت به عوامل اقتصادی عموم داشته باشند.
شرایط تعیین کننده چارچوب کارآفرینانه
ویژگی‌های محیطی، شرایط/ چارچوب مفهومی کارآفرینانه دیدبان جهانی کارآفرینی را تعیین می‌کند. در این پیمایش از خبرگان خواسته می‌شود که دیدگاه‌های خود درباره مهمترین شرایطی که فعالیت کارآفرینانه در کشورشان را می‌تواند تقویت و یا محدود نماید، مطرح کنند. در گزارش سال ۹۶ (۲۰۱۷)، مطالعه خبرگان ملی، داده‌های شرایط چارچوب کارآفرینانه در ایران را در مقیاس لیکرت ۱ (به شدت ناکافی) تا ۹ (به شدت کافی) فراهم آورد.
شرایط/ چارچوب کارآفرینانه‌ای که توسط دیده‌بان جهانی کارآفرینی اندازه‌گیری می‌شود در ادامه ذکر شده‌اند:
- دسترسی به تامین مالی کارآفرینانه: در دسترس بودن منابع مالی برای شرکت‌های کوچک و متوسط
- سیاست‌های دولت: حمایتی و ارتباطی
- سیاست‌های دولت: مالیات(عوارض) و دیوان‌سالاری
- برنامههای کارآفرینی دولت: وجود و کیفیت برنامه‌هایی در تمام سطوح دولتی که مستقیماً به شرکت‌های کوچک و متوسط کمک می‌کنند.
- آموزش کارآفرینی در دوران مدرسه: میزان آموزش ایجاد یا مدیریت کسب و کارهای کوچک و متوسط در دوران مدرسه اعم از ابتدایی و دبیرستان
- آموزش کارآفرینی بعد از دوران مدرسه: میزان آموزش ایجاد یا مدیریت کسب و کارهای کوچک و متوسط در دانشگاه و مدارس کسب و کار
- انتقال تحقیق و توسعه: میزان تحقیق و توسعه‌ای که به فرصت‌های تجاری منتهی شده و در دسترس کسب و کارها قرار می‌گیرد.
- زیرساخت‌های قانونی و تجاری: وجود قانون حقوق مالکیت، خدمات تجاری، حسابداری، ارزیابی و نهادهایی که از شرکت‌ها حمایت کرده یا آن‌ها را ارتقا می‌دهند.
- پویایی‌های بازار داخلی: سطح تغییر سال به سال بازار
- توان بازار داخلی یا مقررات ورود: میزان آزادی شرکت‌های جدید در ورود به بازارهای موجود.
- زیرساخت‌های فیزیکی: آسانی دسترسی به منابع فیزیکی مانند ارتباطات، آب و برق، حمل و نقل، زمین و فضا در ازای مبلغ متناسب برای کسب و کارهای کوچک و متوسط
- هنجارهای اجتماعی و فرهنگی: میزانی که هنجارهای اجتماعی و فرهنگی فعالیت‌های کسب و کار، که می‌تواند درآمد و ثروت فردی را افزایش دهد تشویق می‌کند.
چارچوب مفهومی دیدبان جهانی کارآفرینی
چارچوب مفهومی دیده‌بان جهانی کارآفرینی از این پیش فرض بنیادین نشأت می‌گیرد که رشد اقتصاد ملی نتیجه قابلیت‌های فردی افراد به منظور تشخیص و بهره‌برداری از فرصت است و این فرآیند متأثر از عوامل محیطی است که بر تصمیم‌های افراد در پیگیری انگیزه‌های کارآفرینانه اثر می‌گذارند.
شکل فوق شان می‌دهد که دیده‌بان جهانی کارآفرینی فرآیند کارآفرینانه را در قالب مؤلفه‌ها و روابط مهم تقسیم کرده است و همچنین گروه‌بندی کارآفرینان بنابر سطح توسعه بنگاه‌شان را نمایش می‌دهد.
فاکتورهای زمینه‌ای خاصی (اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) بر روی ایجاد کسب و کارهای منحصر به فرد، و زمینههای کارآفرینانه موثر هستند. ارتباط بین اجزای کلیدی شرایط/ چارچوب کارآفرینانه توسط چارچوب مفهومی دیدبان جهانی کارآفرینی ترسیم شده است.
همانطور که در شکل مشاهده می‌شود، این چارچوب مفهومی، کارآفرینی را بخشی از یک سیستم پیچیده بازخوردی معرفی می‌کند و روابط میان ارزش‌های اجتماعی، ویژگی‌های فردی و انواع شکل‌های فعالیت‌های کارآفرینی را نشان می‌دهد.
این چارچوب بیان می‌کند که کارآفرینی می‌تواند اثرات شرایط/چارچوب کارآفرینانه را بر ایجاد شغل جدید و ایجاد ارزش‌های اقتصادی اجتماعی تعدیل کند. بنابراین فعالیت کارآفرینانه خروجی تعامل درک افراد از فرصت و قابلیت (انگیزه و مهارت)، در جهت اقدام در شرایط ویژه مکانی که فرد در آن قرار دارد است. به علاوه، هنگامیکه فعالیت کارآفرینانه متأثر از شرایط چارچوب در محیط خاص خود صورت می‌گیرد، در نهایت این فعالیت به محیط خود از طریق توسعه اقتصادی و ارزش‌های اجتماعی منفعت می‌رساند.
شرایط/چارچوب کارآفرینانه در ایران
از ۱۲ شاخص چارچوب کارآفرینی در ایران، زیرساخت‌های فیزیکی با میانگین ۶.۰ بالاترین مقدار را دارد که به میانگین جهانی و سایر اقتصادهای کارآیی محور نزدیک است. سیاست‌های حمایتی و ارتباطی دولت، آموزش کارآفرینی در مدارس و پویایی‌های بازار داخلی نیز از وضع نسبتا خوبی برخودار است و به میانگین جهانی و اقتصادهای کارایی محور نزدیک است (نمودار ۱).
نمودار بالا مقایسه شرایط چارچوب کارآفرینانه در ایران بین سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ است. همانطور که در نمودار ۱ مشاهده می‌شود، سه شاخص آموزش کارآفرینی در دوران مدرسه و بعد از دوران مدرسه و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی بهبود داشته‌اند.
شاخص‌های سیاست‌های حمایتی و ارتباطی دولت، برنامههای کارآفرینی دولت، زیرساخت‌های فیزیکی و دسترسی به تامین مالی کارآفرینی (نسبت به سال ۹۵) تقریبا همانند سال‌های گذشته است و تغییر چشم‌گیری ندارند. سه شاخص توان بازارداخلی یا قوانین ورود به بازار (بازبودن بازار داخلی)، زیر ساخت‌های قانونی و تجاری و سیاست‌های دولت در زمینه مالیات (عوارض) و بروکراسی روند کاهشی دارد و هر سال کاهش پیدا کرده است.
جدول ۱: مقایسه شرایط چارچوب کارآفرینانه در ایران بین سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶
| سال۱۳۹۶ | سال۱۳۹۵ | سال۱۳۹۴ | شرایط/ چارچوب کارآفرینانه |
| ۲.۹ | ۲.۹ | ۳.۲۸ | دسترسی به تامین مالی کارآفرینانه |
۳.۷ | ۳.۴ | ۳.۷۶ | سیاست‌های دولت: حمایتی و ارتباطی |
۲ | ۲.۶ | ۳.۲۵ | سیاست‌های دولت: مالیات(عوارض) و بروکراسی |
۲.۱ | ۲.۲ | ۲.۰۷ | برنامههای کارآفرینی دولت |
۳.۱ | ۲.۵ | ۲.۸۱ | آموزش کارآفرینی در دوران مدرسه |
۳.۸ | ۳.۲ | ۳.۳۶ | آموزش کارآفرینی در دوران بعد از مدرسه |
| ۲.۶ | ۳.۱ | ۳.۰۴ | انتقال تحقیق و توسعه |
| ۱.۹ | ۳.۲ | ۲.۷۶ | زیرساخت‌های قانونی و تجاری |
| ۴.۶ | ۵ | ۵.۹ | پویایی‌های بازار داخلی |
| ۲.۱ | ۲.۸ | ۳.۱۲ | توان بازار داخلی یا مقررات ورود(بازبودن بازار داخلی) |
| ۶ | ۶.۳ | ۶.۶۴ | زیرساخت‌های فیزیکی |
| ۴.۲ | ۳.۶ | ۳.۶۸ | هنجارهای اجتماعی و فرهنگی |
مقایسه شرایط چارچوب کارآفرینانه در ایران با کشورهایی در سطح توسعه اقتصاد کارآیی‌محور در منطقه آسیا در نمودار ۳ نشان داده شده است. این کشورها عبارتند از چین، اندونزی، لبنان، مالزی، عربستان سعودی و تایلند. همانطور که در نمودار مشاهده می‌شود ایران در شاخص زیرساخت فیزیکی وضعیت خوبی دارد اما در سایر گزینه‌ها از موقعیت پایین‌تری برخودار است.
نتیجه‌گیری
پیمایش امسال نشانههای امیدبخشی از بهبود شرایط چارچوب کارآفرینانه را آشکار میسازد که توصیفگر سهم مهم و ویژه ساخت محیط مشوق افراد، دارای نیت یا فعالیت کارآفرینی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اقتصادهای کارآیی‌محور نسبت به سال قبل در شرایط چارچوب کارآفرینی مرتبط با تأمین مالی کارآفرینی، برنامهها و خط مشیهای دولت و آموزش کارآفرینی در هر دو سطح دوران مدرسه و پس از دوران مدرسه بهبود داشته‌اند. ادامه دخالت دولت و اجتماعات آموزشی و مالی می‌تواند در رشد مداوم و کیفیت کارآفرینی در کشور نقش تعیینکننده داشته باشد.
