گردشگری پزشکی و عوامل تاثیرگذار بر آن

ناظر اقتصاد : صنعت گردشگری در قرن حاضر یکی از مهم‌ترین صنایع به لحاظ حجم بازار، سودآوری و نیز ایجاد اشتغال در کشورهای جهان است. به گونه‌‌ای که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ سهم آن در تولید ناخالص جهان به ۱۱.۴ تریلیون دلار برسد. این صنعت شامل بخش‌های مختلفی است که هر کشور با توجه به توانایی و مزیت‌های خود سعی می‌کند در آن‌ها سرمایه‌گذاری کند. گردشگری سلامت یکی از حوزه‌های رو به رشد گردشگری در سال‌های اخیر می‌باشد. در ادامه اجزا و بخش‌های زنجیره ارزش گردشگری سلامت از نگاه مدل خوشه سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مدل خوشه سلامت

مدل خوشه سلامت ارائه‌‌دهنده خدمات گردشگری، درمانی و پیشگیرانه با توجه به اهمیت آن‌ها در زنجیره ارزش است. در واقع، زنجیره ارزش به‌دنبال ایجاد ساختاری سیستمی برای خلق ارزش و حذف واسطه‌ها و عملیات زائد می‌باشد. همان‌طور که در شکل ۱ مشاهده می‌‌شود، اجزای مدل خوشه گردشگری سلامت به شرح زیر است:
• سرمایه انسانی یکی از مهم‌ترین عناصر خوشه است: (کارکنان متخصص، بااخلاق، باسواد و … )
• صنایع مرتبط که خوشه سلامت را حمایت می‌‌کنند: (هتل‌‌ها، رستوران‌‌ها، خدمات حمل‌ونقل، داروخانه‌‌ها و …)
• سیاست‌‌ها و استراتژی‌‌های دولت در زمینه سلامت که پایه و اساس خوشه سلامت است (زیرساخت‌‌ها، تحقیق و توسعه، سرمایه انسانی، نوآوری و … ).
• تأمین‌‌کنندگان خوشه که محصولات دارویی، تجهیزات پزشکی، لابراتوارهای درمانی، تشخیص و … را شامل می‌‌شود.
• IFC ها که شامل نهادهایی هستند که در ارائه خدمات مسافرتی، مالی، بیمه و بانکداری مشارکت می‌‌کنند.
• دپارتمان بنگاه‌‌های کوچک و متوسط، کسب‌وکارها، گردشگری و گردشگری ملی (TNA) که سیاست‌‌ها، راهبردها و اقداماتی را جهت ترویج و حمایت از گردشگری سلامت ارائه می‌‌کند.
• وزارت بهداشت، درمان و سلامت که هدف آن توسعه انسانی پایدار از طریق ارتقا سلامت و ارائه خدمات با کیفیت جهت درمان و پیشگیری از بیماری‌‌ها است.
• وزارت آموزش و پرورش که نیروی انسانی متخصص و کارآمدی را در حوزه گردشگری سلامت آموزش داده و همواره به تحقیق و توسعه (R&D) در این زمینه می‌‌پردازد.

عوامل محرک ‌‌در بازار گردشگری پزشکی

گردشگری پزشکی یکی از شاخه‌های مهم و یکی از بخش‌های مهم زنجیره ارزش گردشگری سلامت است. از اواسط دهه ۱۹۹۰ عوامل چندی دست‌ به ‌دست هم دادند تا گردشگری پزشکی تقویت شود. در کشورهای طرف تقاضا، هر کدام از موارد زیر می‌‌تواند موجب پیدایش این انگیزه شود تا علی‌‌رغم وجود برخی مشکلات، افراد خدمات مذکور را در کشورهای دیگر دریافت نمایند.

هزینه: مزیت‌‌های هزینه‌‌ای که کشورهای کمتر توسعه یافته و کشورهای صنعتی جدید بر کشورهای توسعه‌‌یافته در امر خدمات پزشکی دارند موجب ظهور این پدیده شده است.

رشد تقاضا: در سالیان اخیر، رشد تقاضا برای دریافت خدمات درمانی به دلایلی همچون افزایش جمعیت مسن کشورهای توسعه‌‌یافته، سیری صعودی داشته است. همین امر مدت زمانی که بیماران باید در نوبت انتظار بمانند را بسیار طولانی می‌‌نماید.

بیمه: به علت هزینه زیاد بیمه درمان، گروه کثیری از مردم کشورهای توسعه‌‌یافته این بیمه را ندارند. برای مثال بالغ بر چهل میلیون آمریکایی بیمه درمان ندارند. عدم پوشش بیمه‌‌ای بسیاری از عمل‌‌های جراحی، خصوصاً جراحی‌‌های زیبایی، یکی از دلایل دیگر در افزایش گردشگران پزشکی است. این امر که مقوله‌‌ای جدا از بالا بودن هزینه بیمه پزشکی است، به کاهش پوشش و مزایای بیمه‌‌نامه‌‌ها اشاره دارد. یعنی در حالی‌که افراد باید هزینه‌‌ بالای بیمه را بپردازند، با کاهش مزایای بیمه‌‌نامه مواجه هستند. این امر انگیزه مسافرت به دیگر کشورها برای دریافت خدمات پزشکی را افزایش می‌‌دهد. در میان دلایل بیمه‌‌ای، دقت و سخت‌گیری شرکت‌‌های بیمه که موجب طولانی شدن فرایند گرفتن تائیدیه بیمه افراد می‌‌شود نیز یکی دیگر از دلایل رشد گردشگری پزشکی است. بنابراین، توسعه گردشگری سلامت به مثابه اقدامی اولویت‌‌دار برای متنوع سازی هرچه بیشتر اقتصاد گردشگری و نیز کمک به بخش سلامت مورد توجه است. عوامل چندی حاکی از ضرورت این اولویت‌‌دهی و بهره‌‌گیری هرچه سریع‌‌تر از فرصت‌‌هایی است که گردشگری سلامت فراروی توسعه کشور قرار می‌‌دهد.
مهم‌ترین ویژگی‌‌هایی که این صنعت را به بخشی ممتاز تبدیل نموده است به شرح زیر است:
۱. رشد تضمینی تقاضای گردشگری سلامت
۲. بالا بودن ضریب تکاثری گردشگری سلامت
۳. فصلی نبودن تقاضای گردشگری سلامت
۴. قابلیت پیش‌‌بینی و کنترل تقاضای گردشگری سلامت
۵. درآمد بالای گردشگری سلامت
۶. اشتغال‌زایی گردشگری سلامت
۷. ماندگاری طولانی گردشگران سلامت در مقصد

طبق آمار ۲۰۱۷-۲۰۱۶ انجمن گردشگری پزشکی، هفت کشور نشان داده شده در نمودار ۱ بالاترین میزان سهم در گردشگری پزشکی را داشته‌اند؛ آمریکا با چهل درصد بالاترین سهم را دارا می‌باشد و همچنین آمار ترکیه نیز قابل توجه است.

گردشگری پزشکی و ذینفعان آن در ایران

در پژوهشی که مشارکت‌کنندگان آن پژوهشگران و صاحب‌نظران گردشگری‌ پزشکی بودند ذینفعان احتمالی (بالقوه) صنعت گردشگری پزشکی شناسایی شده و موضع و قدرت آنها مورد بررسی قرار گرفت. موضع ذینفعان با توجه به اطلاعاتی که به طور مستقیم از خود ذینفع کسب گردیده و اطلاعاتی که به طور غیرمستقیم از سایر ذینفعان و اطلاعات ثانویه بدست آمده، مشخص شده است. ذینفعان شناسایی شده در جدول ۱ معرفی شده‌اند.

راهبردهای صنعت گردشگری پزشکی شامل ویژگی‌‌های زیر است:
۱- ذینفعانی که با برنامه گردشگری پزشکی موافق بوده و قدرت زیادی دارند (تمرکز بر حفظ موضع).
۲- ذینفعانی که با برنامه گردشگری پزشکی موافق بوده و قدرت کمتری دارند (تمرکز بر افزایش قدرت).
۳- ذینفعانی که نسبت به برنامه گردشگری بی‌‌طرف بوده و قدرت متوسط تا بالایی دارند (تمرکز بر افزایش موافقت).
۴- ذینفعانی که با برنامه گردشگری پزشکی مخالف بوده و قدرت بالایی دارند (مذاکره به منظور افزایش موافقت).

نتیجه‌گیری

صنعت گردشگری در قرن حاضر جزو مهم‌ترین صنایع از لحاظ حجم بازار، سودآوری و نیز ایجاد اشتغال در کشورهای جهان است. این صنعت شامل بخش‌های مختلفی است که هر کشور با توجه به توانایی و مزیت‌های خود سعی می‌کند در آن‌ها سرمایه‌گذاری کند. ایران با توجه به وجود پتانسیل بالا در حوزه پزشکی و هزینه‌های مناسب درمان برای گردشگران خارجی می‌تواند در این حوزه در آسیا جزء پیشتازان باشد، که این امر باعث ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در کل کشور خواهد شد. البته، با توجه به تعداد زیاد ذینفعان و تفاوت‌های آنها در ایران که مرتبط با این صنعت هستند، این حوزه گردشگری نیازمند طراحی شبکه ذینفعان، برنامه‌ریزی دقیق و یکپارچگی لازم می‌باشد.