ناظر اقتصاد: در این مقاله به بررسی شرکت‌های فناوری با رشد سریع (Technology fast companies) در حوزه (EMEA (Europe, Middle East and Africa پرداخته شده است. شرکت دیلویت (Deloitte)، به صورت جداگانه، به رتبه‌بندی ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع در سه حوزه آسیا پاسیفیک (APAC)، آمریکای شمالی و همچنین اروپا، خاورمیانه و آفریقا (EMEA) می‌پردازد. برای رتبه‌بندی، شرکت‌ها درصد رشد خود در چهار سال گذشته را به دیلویت گزارش می‌دهند. برنامه ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع EMEA یک رتبه‌بندی صنعتی عینی است که بر اکوسیستم فناوری تمرکز دارد. این برنامه شرکت‌های فناوری که به سریع‌ترین نرخ‌های رشد در حوزه اروپا، خاورمیانه و آفریقا دست یافته‌اند شناسایی می‌کند.
رتبه‌بندی ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع ابتدا در سال ۱۹۹۵ در آمریکای شمالی مطرح شد. با گسترش اکوسیستم فناوری به حوزه EMEA، توجه دیلویت به شناسایی و رتبه‌بندی شرکت‌های فناوری با رشد سریع در این حوزه جلب شد؛ اولین برنامه رتبه‌بندی در EMEA در سال ۲۰۰۱ اجرا شد. با این حال، به دلیل تغییر روش‌شناسی و تغییر ترکیب صنایع و همچنین به منظور استفاده از جدیدترین داده‌ها، در این گزارش سه دوره ۲۰۱۳، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.
با توجه به این که دیلویت توجه خود را بر اکوسیستم فناوری متمرکز کرده است، صنایع مورد بررسی آن از سال ۲۰۱۵ به صورت زیر تعیین شده‌اند:
۱) سخت‌افزار
۲) نرم‌افزار
۳) ارتباطات
۴) رسانه
۵) علوم زیستی
۶) فناوری پاک
رشد سریع تنها جواز ورود شرکت‌ها به رتبه‌بندی ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع نیست. در واقع، دیلیوت معیارهایی را برای رتبه‌بندی شرکت‌ها تعیین کرده است، به‌طوری‌که شرکت‌ها باید همه آن‌ها را دارا باشند. معیارهای دیلویت به شرح زیر است:
۱) حداقل چهار سال حضور در صنعت مربوطه داشته باشد؛
۲) دفتر مرکزی شرکت در کشورهای حوزه EMEA قرار داشته باشد؛ (شرکت‌های زیرمجموعه برای حضور در رتبه‌بندی مجاز نخواهند بود، مگر این که قسمتی از سهام آن‌ها در مالکیت عموم بوده و به صورت مستقل خرید و فروش شود)
۳) حداقل ۵۰ هزار یورو در سال پایه و ۸۰۰ هزار یورو در سال جاری درآمد داشته باشد؛ و
۴) مالکیت خصوصی یک دارایی فکری یا فناوری را در اختیار داشته باشد، آن را در قالب محصولاتی که عمده درآمد عملیاتی شرکت را تامین می‌کند به مشتریان خود بفروشد.
أ. مالکیت فناوری که حجم قابل توجهی از درآمد عملیاتی شرکت را تامین می‌کند
ب. تولید محصولات مرتبط با فناوری
ج. تخصیص حجم قابل توجهی از درآمد عملیاتی بر تحقیق و توسعه فناوری
د. فناوری محور بودن شرکت، یا استفاده از فناوری برای حل مساله
در ادامه به تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از سه دوره رتبه‌بندی ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع در حوزه EMEA پرداخته می‌شود. ابتدا از بعد کشورهای مبدا و سپس از بعد صنایع به تحلیل داده‌ها پرداخته می‌شود.
نگاه به کشورها
در نمودار ۱ تعداد شرکت‌های فناوری با رشد سریع در سال‌های مختلف برای کشورهای حوزه EMEA نشان داده شده است. فرانسه و انگلستان بیشترین تعداد شرکت‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای هلند، سوئد و نروژ نیز ۴۰ تا ۵۰ شرکت در لیست دارند.
نکته حائز اهمیت این که آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد حوزه EMEA، سهم کمتری نسبت به کشورهای فرانسه و انگلستان دارد. کشورهای شمال اروپا به مراتب بهترین عملکرد را در این رتبه‌بندی دارند، به‌طوری‌که سوئد، نروژ، فنلاند، ایرلند، ایسلند نزدیک به ۱۴۰ شرکت را به خود اختصاص داده‌اند. اگر شرکت‌های حاضر در انگلستان، هلند، دانمارک و ایرلند شمالی (که همگی به نوعی در شمال اروپا واقع هستند) را به این رقم اضافه کنیم، می‌توان گفت که بیش از نیمی از شرکت‌های فناوری با رشد سریع در شمال اروپا فعالیت دارند. به هر حال، باید بررسی کرد که چرا در برخی از کشورها و یا مناطق جغرافیایی تعداد شرکت‌های فناوری با رشد سریع زیادتر است. نمودار ۳ نیز متوسط رشد شرکت‌های فناوری با رشد سریع را نشان می‌دهد.
با توجه به این که برخی کشورها تعداد کمی شرکت فناوری با رشد سریع دارند، نمودار ۳ متفاوتی از ترکیب کشورهای حاضر در لیست را نشان می‌دهد. برای مثال، ایسلند با چهار شرکت حاضر در لیست که یکی از آن‌ها رشد ۳۰ هزار درصدی را نشان داده است، در رتبه اول متوسط رشد قرار گرفته است. شاید تحلیل متوسط رشد شرکت‌ها برای انگلستان، فرانسه هلند، آلمان و نروژ موضوعیت بیشتری داشته باشد. آلمان در رتبه‌بندی ۲۰۱۷ عملکرد بهتری نسبت به بقیه داشته اشت.
همچنین، با این که پایین‌ترین رشد شرکت‌ها در حدود ۲۵۰ درصد بوده است، تقریبا همه کشورها متوسط رشد بالای ۵۰۰ درصد را نشان می‌دهند. به این معنی که شرکت‌های سریع‌تر متعلق به برخی کشورها و کشورهای کندتر متعلق به برخی دیگر نیست. به بیان دیگر، توزیع کشورها از لحاظ سرعت رشد شرکت‌ها متعادل بوده است.
شایان ذکر است، از آفریقا هیچ شرکتی جواز حضور در ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع EMEA را کسب نکرده‌اند. در خاورمیانه نیز وضع به همین منوال است. این امر نشان می‌دهد که در اروپا استارت‌آپ‌های فناوری توفیق بیشتری برای رشد و توسعه دارند. یکی از علل توفیق شرکت‌های فناوری در اروپا وجود بازار بزرگ ملی و فراملی برای این شرکت‌ها است. حمایت‌های دولتی از توسعه شرکت‌ها و استارت آپ‌های مبتنی بر فناوری علت مهم دیگری است که می‌توان به آن اشاره داشت. برای مثال، دولت فرانسه در سال ۲۰۱۷ ویزای تک فرانسوی (French Tech Visa) را معرفی می‌کند که به موجب آن متخصصان فناوری خارج از اتحادیه اروپا بدون هیچ محدودیتی می‌توانند وارد فرانسه شوند. فرانسه با این اقدام درصدد رسیدن به شهرهایی چون لندن است که مملو از ایتالیایی‌ها، آلمانی‌ها، اسپانیایی‌ها و دیگر افراد از خارج از اتحادیه اروپا می‌باشد. شرکت‌هایی که درصدد استفاده حداکثری از بازار اتحادیه اروپا هستند مقر اصلی فعالیت خود را به پاریس منتقل می‌کنند.
می‌توان چنین نتیجه گرفت که وجود اکوسیستم استارت‌آپ و اکوسیستم فناوری مناسب در انگلستان و فرانسه علت اصلی غلبه شرکت‌های انگلیسی و فرانسوی در لیست ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع EMEA است. در ایران نیز توجه بیشتر به اکوسیستم استارت آپ‌ها و اکوسیستم فناوری مخصوصا ارائه مشوق‌ها و مساعدت‌هایی برای شرکت‌های فناوری محور می‌تواند موجبات رونق این قبیل شرکت‌ها بشود.
نگاه به صنایع
همانطور که در در مقدمه عنوان شد، ترکیب صنایع تشکیل دهنده لیست ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع EMEA از سال ۲۰۱۵ به شش صنعت سخت افزار، نرم افزار، اطلاعات، رسانه، علوم زیستی و فناوری پاک تغییر یافته است. نمودار دونات صفحه بعد (نمودار ۴) تغییر توزیع صنایع برای دو دوره ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ را نشان می‌دهد. با توجه به این نمودار، تعداد شرکت‌های فعال در صنعت نرم افزار از ۲۶۳ شرکت در سال ۲۰۱۵ به ۳۳۳ شرکت در سال ۲۰۱۷ رسیده است. به بیان دیگر، در سال ۲۰۱۷ در حدود ۶۷ درصد از شرکت‌ها در صنعت نرم افزار فعالیت داشتند. در این بازه زمانی، بقیه صنایع همگی شاهد کاهش تعداد شرکت‌ها بودهاند. می‌توان چنین نتیجه گرفت که شرکت‌های فعال در صنعت نرم افزار رشد بیشتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشته‌اند. در واقع، این نشان از رونق صنعت نرم افزار در سال‌های اخیر می‌باشد.
بررسی متوسط نرخ رشد صنایع می‌تواند تحلیل فوق را غنی‌تر نماید. بر همین اساس، نمودار ۵ متوسط رشد صنایع در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ را نشان می‌دهد.
با توجه به نمودار فوق، متوسط رشد همه صنایع به جز فناوری پاک در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. متوسط نرخ رشد شرکت‌های فعال در صنعت رسانه در هر دو دوره نسبت به بقیه شرکت‌ها بیشتر بوده است. به طوری که در سال متوسط نرخ رشد این صنعت در حدود ۶۸۰ واحد نسبت به سال ۲۰۱۵ بیشتر بوده است. به نظر می‌رسد نرخ رشد فزاینده صنعت رسانه در آینده باعث جذب شرکت‌های بیشتری به این صنعت شود. متوسط نرخ رشد صنعت فناوری پاک نیز در سال ۲۰۱۷ در حدود ۳۳۰ واحد نسبت به سال ۲۰۱۵ کمتر بوده است. ارتباطات نیز افزایش چشمگیری در متوسط نرخ رشد داشته است و در سال ۲۰۱۷ در حدود ۶۱۰ واحد نسبت به سال ۲۰۱۵ افزایش نشان می‌دهد.
به طور کلی می‌توان چنین گفت که شرکت‌ها در صنعت نرم افزار موفق‌تر از بقیه بودهاند. شرکت‌های فعال در صنایعی چون رسانه و ارتباطات نیز از رشد خوبی برخوردار هستند. یکی از دلایل مهم موفقیت شرکت‌های نرم افزاری وجود قوانین و عرف مالکیت فکری قوی در کشورهای اروپایی است. شرکت‌های فعال در صنایع رسانه و ارتباطات نیازمند وجود یک سری اطمینان‌ها از عدم پیگرد قانونی برای انتشار و اشتراک محتوا هستند. در واقع، انعطاف‌پذیری محیط قانونی در کشورهای اروپایی منجر به رشد و توسعه این صنایع گردیده است. صنعت سخت افزار نیز نیازمند تحقیق و توسعه هزینه‌بر است که شرکت‌های بزرگ و شرکت‌هایی که دسترسی ارزان و آسان به منابع مالی دارند می‌توانند آن را انجام دهند.
نتیجه‌گیری
این گزارش کوتاه نکات مهمی را برای ما روشن می‌سازد. از جمله این که هیچ شرکتی از آفریقا و خاورمیانه (از جمله ایران) در جمع ۵۰۰ شرکت فناوری با رشد سریع حضور ندارند. در واقع تمرکز این شرکت‌های عمدتا در اروپای غربی و شمالی است. غلبه برخی کشورها و صنایع در این لیست نکاتی را روشن می‌سازند که در متن بدان‌ها اشاره شد. وجود اکوسیستم قوی برای استارت آپ‌ها، اکوسیستم مناسب فناوری و جذب نخبه‌های فناوری در کشورهای فرانسه و انگلستان علت اصلی غلبه شرکت‌های فرانسوی و انگلیسی در لیست است. بنابراین، باید در نظر داشت که اکوسیستم استارت آپ‌ها و اکوسیستم فناوری در کشور چگونه است. آیا حمایت‌های مناسبی از شرکت‌های فناوری می‌شود؟ بررسی صنایع حاضر در لیست نیز نکات ارزنده‌ای را ارائه می‌دهد، از جلمه این که نرم افزار به عنوان صنعت غالب در این لیست به چشم می‌خورد. صنایعی چون رسانه و ارتباطات نیز از افزایش متوسط نرخ رشد خوبی برخوردار هستند. دلیل موفقیت این صنایع را می‌توان به طور خلاصه در رعایت قانونی و عرفی حق مالکیت فکری مخصوصا برای صنعت نرم افزار و انعطاف‌پذیری محیط قانونی با انتشار و به اشتراک گذاشتن محتوا، علی الخصوص برای صنایع رسانه و ارتباطات، دانست. حال سوال این است که برای موفقیت این صنایع در کشور، چه اقداماتی را باید در راستای بهبود قوانین و ارتقای عرف رعایت حق مالکیت فکری انجام داد؟ آیا می‌توان محیط قانونی بردبارتری نسبت به انتشار و به اشتراک گذاشتن محتوی توسط صنایع رسانه و ارتباطات ایجاد کرد؟ با پاسخ به این سوال‌ها می‌توان راهکارهایی برای رشد و توسعه شرکت‌های فناوری در کشور مطرح کرد.
